W dzisiejszym, niezwykle szybko funkcjonującym świecie planowanie przyszłości, nie tylko tej najbliższej lecz również w perspektywie długoterminowej stanowi element naszego codziennego życia. Jest to tym ważniejsze, gdy przyjrzymy się temu, co tworzy dzisiejszy rynek dóbr, czyli firmom. W tym wypadku zarządzanie w sposób efektywny całym podmiotem jest kluczem do sprawnego i konkurencyjnego działania w zmiennych warunkach gospodarczych, jakie obecnie panują na całym świecie.
Jednocześnie ważnym jest, aby prowadzona działalność była gotowa na wszelkie zachwiania i zmiany, także te nagłe, jak niespodziewana śmierć właściciela firmy. Ponieważ firma znajduje się na otwartym rynku, to ewentualne konsekwencje śmierci właściciela lub współwłaścicieli oddziałują na znacznie większą liczbę podmiotów, jak pracownicy, kontrahenci czy klienci. Warto więc będąc przedsiębiorcą zawczasu zabezpieczyć swój dorobek, najlepiej już w momencie rozpoczęcia działalności spisując testament.
Czym jest sukcesja przedsiębiorstwa?
Instytucja sukcesji przedsiębiorstwa została powołana na podstawie Ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej związanych z sukcesją przedsiębiorstw z dnia 25 listopada 2018 roku. Umożliwiła ona na gruncie polskiego systemu prawnego kontynuację działalności firm w wypadku śmierci ich właścicieli, co do momentu jej wejścia w życie stanowiło zawsze utrudnienie dla ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstw.
Od tamtego dnia przedsiębiorca, którego działalność otrzymała wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej uzyskał prawo do ustanowienia tzw. zarządcy sukcesyjnego, który prowadzi przedsiębiorstwo tymczasowo przez okres dwóch do pięciu lat w wyjątkowych sytuacjach. Aby taka osoba została zarządcą, musi zostać powołana przez przedsiębiorcę poprzez pisemne oświadczenie, a także wyrazić na to pisemną zgodę. Zarządcą może zostać każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych lub dotychczasowy prokurent (jeśli był wcześniej ustanowiony), w wypadku gdy przed śmiercią przedsiębiorca o tym zadecydował.
Prawodawca przewidział także możliwość powołania zarządcy już po śmierci, jednak musi dokonać tego spadkobierca albo współmałżonek zmarłego, tylko jeśli jest współwłaścicielem firmy, a także uzyska potwierdzenie w formie aktu notarialnego i to w ciągu dwóch miesięcy od śmierci właściciela. Ograniczona ilość czasu na działanie i brak możliwości funkcjonowania przedsiębiorstwa w okresie pomiędzy śmiercią właściciela a powołaniem zarządcy sprawia, że nie jest to pożądane rozwiązanie kwestii sukcesji.
Sukcesja w spółkach
A jak wygląda sytuacja, gdy właścicieli jest więcej?
Sprawa ta ma dwie perspektywy, różne dla spółek kapitałowych i spółek osobowych. W pierwszym przypadku najważniejszą rolę odgrywa oczywiście kapitał, czyli substrat majątkowy, który stanowi o całym istnieniu samej spółki. Wobec tego w przypadku śmierci udziałowca jego część jest traktowana jako składnik całej jego masy spadkowej. Jest to o tyle problematyczne, że Kodeks Spółek Handlowych nie pozwala na ograniczenie dziedziczenia. Jeśli spadkobiercy będą dążyć do uzyskania kontroli nad majątkiem wchodzącym w skład przysługującej im części kapitałowej, może on zostać użyty na przykład jako zapis windykacyjny, i wykorzystany do spłacenia wierzycieli osobistych udziałowca. Stwarza to zagrożenie dla struktury i funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. Zarządca sukcesyjny w spółkach kapitałowych nie występuje. Aby przeciwdziałać tej sytuacji wcześniej należy zawrzeć postanowienia, które przykładowo obligują spadkobierców do odsprzedaży akcji na wezwanie innego funkcjonariusza, w ramach tzw. „klauzul opcyjnych”.
Dlatego tak ważne jest w spółkach z o.o. sporządzenie poprawnej umowy spółki, która będzie regulowała sprawy majątkowe oraz stworzenie dla każdego ze wspólników testamentów, które zabezpieczą prawo spadkowe w ich majątku prywatnym.
Inaczej ma się sytuacja gdy ustanawiana jest sukcesja w spółkach osobowych, oraz spółce cywilnej. Jest to spowodowane tym, że tu materię zakładową stanowią ludzie i to w pełni od nich uzależnione jest działanie przedsiębiorstw stworzonych w takiej formie organizacji. Spółka cywilna podlega pod przepisy wcześniej przytoczonej ustawy, stąd w jej ramach funkcjonuje instytucja zarządu sukcesyjnego.
Natomiast, przepisy KSH, pod które podlegają spółki osobowe stanowią, że śmierć wspólnika jest jednym z warunków rozwiązania spółki. Sprawia to, że spółki dwuosobowe zachowują prawo do dalszego działania po śmierci tylko i wyłącznie, gdy w samej umowie spółki zawarto takie postanowienie. Jeśli zaś sukcesja dotyczy spółek wieloosobowych, możliwe jest kontynuowanie jej działalności, o ile wszyscy wspólnicy natychmiast po otrzymaniu informacji wspólnie zdecydują o dalszym trwaniu spółki. Jeśli tego nie zrobią, spadkobiercy mają prawo domagać się likwidacji spółki.
Niezwykle ważną sprawą w przypadku spółek jest kwestia kosztów utraty wspólnika. Ponieważ założenie przedsiębiorstwa na zasadzie wspólnych udziałów jest jednym z najbardziej powszechnych form prowadzenia działalności, należy zawczasu mieć na uwadze różne sytuacje losowe. Dodatkowo niewiele firm wie, że ich rodzina to „dodatkowi wspólnicy” gdy następuje śmierć wspólnika. Niewiele spójek przelicza ile koszt utraty wspólnika będzie tak naprawdę kosztować.
Niewiele umów spółek jest spójne z testamentem. Tymczasem zakładając firmę powinniśmy pamiętać, że nie wyznaczamy terminu końca jej działalności. Wobec tego należałoby już w tym momencie myśleć co będzie się działo dalej. Kluczowym więc jest sporządzenie testamentu, który w sytuacjach nagłych pozwoli na zmniejszenie wpływu konsekwencji odejścia jednego z założycieli oraz pozwoli zachować ciągłość przedsiębiorstwa. Tą ciągłość zapewni przejęcie spraw przez zaufaną osobę bądź osoby, którym faktycznie zależy na jego dalszym udziale w rynku, obrocie i ogólnie pojętym rozwoju.
Testament jest ważny nie tylko z punktu widzenia nagłego pozostawienia firmy przez właścicieli. Jest on gwarancją trwałości przedsiębiorstwa w ogóle, powodując naturalne i płynne przejście własności w ręce następnego pokolenia.
Dlaczego sukcesja firmy jest istotna?
Jak widać na powyższych przykładach, brak stosownego zabezpieczenia przedsiębiorstwa na wypadek śmierci właściciela ma bardzo poważne konsekwencje. Najpoważniejsze z nich to oczywiście zaprzestanie działalności gospodarczej, oferowanej przez firmę i w konsekwencji jej likwidacja. Prowadzi to do efektu domina, wobec podmiotów w jakikolwiek sposób związanych z przedsiębiorstwem. Przede wszystkim zatrudnienie po 30 dniach od śmierci pracodawcy tracą dotychczasowi pracownicy, pozostawiając na rynku osoby bezrobotne. Spadkobiercy właściciela tracą potencjalne zyski, które odnieśliby w sytuacji kontynuowania przez organizację swojej działalności.
W zależności od sytuacji prywatnych zmarłego i obecnego wspólnika/ wspólników istnieje szereg konsekwencji w majątku prywatnym i firmowym jak również obowiązywanie tzw. masy spadkowej, która zamraża kapitał.
Dodatkowo dochodzi problem umów, które zawarte zostały na zasadzie reprezentacji przez właściciela przed śmiercią. Brak ciągłości w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa może spowodować ich niewykonanie co narazi na straty zarówno samą firmę (w wypadku ewentualnego wznowienia działalności) jak i jej kontrahenta. Należy brać pod uwagę również udział przedsiębiorstwa w rynku. Jego nagłe zamknięcie spowoduje lukę, której zapełnienie przez inne podmioty zajmie chwilę czasu, a klienci stracą dostęp do oferowanych towarów bądź usług.
Konkluzja
Prowadząc firmę, jak zaznaczono na wstępie należy brać pod uwagę bardzo dużo czynników, na które nasze przedsiębiorstwo wywiera. Dobrze działająca firma jako organizacja stanowi niejako spuściznę jej założyciela/właściciela i w jego interesie powinno być kierowanie się w stronę zabezpieczenia interesów tej organizacji na każdą okoliczność. W rękach przedsiębiorcy spoczywają przecież nie tylko pieniądze i inne dobra materialne, którymi obraca firma, ale także kapitał ludzki, zarówno jego rodzina, jak i pracownicy, udziałowcy, a nawet kontrahenci i klienci. A ponieważ śmierć utrudnia, niekiedy całkowicie uniemożliwia dalsze funkcjonowanie na rynku przedsiębiorstwa, wydaje się oczywiste, że jego właściciel powinien wcześniej o nie zadbać. W końcu prowadząc firmę jest ona naszym dziełem i staramy się by było ono jak najdoskonalsze. I pozwolić na skorzystanie z niego nie tylko ludziom nam obecnym ale także przyszłym pokoleniom.
